Om de vier jaar zijn er wijzigingen in de spelregels voor het schaakspel. Iedereen die hiervoor een idee heeft kan een voorstel indienen dat via de eigen bond naar de FIDE gestuurd wordt. Dan is het natuurlijk wel afwachten of zo’n voorstel door de ballotagecommissie komt. En het is helemaal afwachten wat de bonzen van de FIDE zelf verzinnen om te veranderen! De laatste paar keren na het bekend worden van de wijzigingen, stel ik mijzelf dan ook steeds de vraag: waar is het gezond verstand gebleven? Zo is in 2009 de verzuimtijd van een uur eruit gehaald. Zero tolerance dus, leuk voor de toptoernooien maar onwerkbaar voor de rest van de schaakwereld. Voor hen dient ieder toernooireglement weer uitgebreid te worden om een ontsnappingsclausule in te bouwen. Waarom niet andersom? Waarom niet alleen voor de toptoernooien, waar men dat wil, een artikel extra in het reglement voor geen verzuimtijd? Het zal wel te simpel zijn.
Bij de wijzigingen in 2014 (inderdaad, een jaar te laat) wordt artikel 9.6 geïntroduceerd: de arbiter moet de partij remise verklaren na 5x zetherhaling of als er 75 zetten lang geen stuk is geslagen of een pion is verzet. Een wel begrijpelijke toevoeging aan de regels om met het tegenwoordige increment een partij niet tot in de eeuwigheid voort te laten duren als spelers weigeren of vergeten remise te claimen. Onbegrijpelijk was dat jaar de mate van aanpassing van de rapid- en snelschaakregels. In de voorlopige wijzigingen was daar nog weinig van te merken, maar bij de definitieve vaststelling van de regels was het zeker voor arbiters aardig op de schop gegaan. Die moesten vanaf dan bij van alles en nog wat in gaan grijpen terwijl hiervoor het rapid- en snelschaak voor de spelers was. Een arbiter wilde alleen de uitslag horen of moest optreden als hij erbij geroepen werd. Vervelend dat jaar was de toevoeging dat ook bij rapidschaak een onreglementaire zet tot verlies kan leiden. Denk eens in wat dit betekent voor de beginnende jeugd die onbekommerd toernooitjes wil spelen. De regels maar wat aanpassen lijkt de beste oplossing hiervoor.
Dan nu naar de veranderingen die ingegaan zijn per 1 juli 2017 (ja, ze liggen weer op schema). Die zijn raar tot stand gekomen. The General Assembly heeft in Baku in 2016 een aantal wijzigingen goedgekeurd met de bepaling dat de Presendential Board op voordracht van The Rules en Tournament Commission nog wat wijzigingen aan mocht brengen. Op deze manier negeerden ze de statuten. Een vreemde gang van zaken. Helemaal toen bleek dat die later bepaalde wijzigingen compleet anders waren dan de goedgekeurde in Baku. Hoe hebben ze het toch weer verzonnen. Niet alleen de wijzigingen maar ook de manier waarop.
Toen de rookwolken van dit gespartel waren opgetrokken bleken de heren het volgende voor de schakers in petto te hebben. Artikel 7 (Onregelmatigheden) is het hardst gekraakt: 7.3. Als een partij begonnen is met verwisselde kleuren en er zijn minder dan 10 zetten gedaan dan moet er opnieuw begonnen worden. Dit was altijd opnieuw beginnen, tenzij de arbiter anders beslist. Nieuw zijn 7.7: met twee handen een zet doen, en 7.8: de klok indrukken zonder een zet gedaan te hebben. Beide overtredingen worden nu gezien als een onreglementaire zet. Een kleine verandering in 9.6: de arbiter moet nu de partij remise verklaren na 5x dezelfde stelling in plaats van 5x zetherhaling. En als laatste nog een fraaie in het Rapid - en snelschaak - reglement (A4.5): ‘The arbiter kan also call a flagfall, if he observes it.’ Vrij vertaald: de arbiter mag ingrijpen bij een geconstateerde vlagval.
Er vallen wel wat kanttekeningen te plaatsen bij de belangrijkste wijzigingen in het FIDE-reglement. Is het echt nodig om spelen met twee handen en de klok indrukken zonder een zet te doen, als onreglementaire zetten te beschouwen? Is het niet beter om aan de arbiter over te laten om afhankelijk van de omstandigheden eventuele maatregelen te nemen? Zo erg zijn deze overtredingen nu ook weer niet. En iedere extra regel brengt weer problemen met zich mee. Wat als je rokeert met twee handen en je komt daar achter voordat je de klok indrukt. Hoe dit te corrigeren? Terugzetten en de zet maar overdoen met één hand lijkt mij een oplossing. Denk ook aan een onreglementaire rokade– of promotiezet, uitgevoerd met twee handen. Telt dit dan als één of twee onreglementaire zetten? In een gewone partij verlies je al na twee onreglementaire zetten! Hoe zit dat met die nieuwe artikelen erbij? Na nauwkeurige bestudering van het reglement is ieder het wel over de laatste vraag eens: je mag meerdere fouten maken. Pas na twee keer met twee handen spelen of twee keer onrechtmatig de klok indrukken verlies je de partij. En ook dus na twee keer een gewone onreglementaire zet.
Dat remise verklaren in 9.6 bij 5x dezelfde stelling in plaats van 5x zetherhaling is ook zoiets. Dat 5x zetherhaling is al moeilijk te constateren, vooral als er snel gespeeld wordt. Maar 5x dezelfde stelling is meestal niet te doen. Daar dient dan een reconstructie voor plaats te vinden. Maar is het verstandig om het spel stil te leggen als je er niet zeker van bent? En soms is er helemaal geen notatie meer voorhanden. Wat dan? Nee, dit is een onwerkbare regel zonder liveborden waar je de computer nog kan raadplegen.
En dan het toegevoegde artikel bij het rapid - en snelschaak - reglement (A4.5), dat de arbiter een vlagval ‘mag’ melden. Wat moet je hier nu mee? Je moet iets doen of je moet iets niet doen, maar niet zo’n halfslachtige regel die waarschijnlijk ontstaan is door de controverse tussen voor- en tegenstanders om het rapid- en snelschaakreglement zoveel mogelijk gelijk te trekken met het gewone schaak.
Begin juli verscheen er op de FIDE-website een artikel met de titel: Interpretations of the new laws of chess, valid from 1 july 2017. De inhoud is samengesteld door een commissie van internationale arbiters en geeft op 10 punten verduidelijking van de spelegels weer. Nou ja, verduidelijking is eigenlijk niet het juiste woord. De interpretaties staan soms veraf van de tekst in het reglement! Een paar kwesties die ter sprake zijn gekomen bij de kanttekeningen hierboven worden behandeld in het artikel. Met twee handen een onreglementaire zet uitvoeren wordt gezien als één onreglementaire zet. Dat weten we dan. Maar let wel dat bij dit artikel (7.7) niet hoort het met één hand zetten en met de andere hand de klok indrukken. Dit mag weer afgedaan worden met een waarschuwing. ’t Is dat je het maar weet. Er staat ook een uitleg in over het aantal onreglementaire zetten dat je mag doen voor de partij verloren verklaard wordt. In tegenstelling tot de tekst in het reglement verlies je na iedere tweede onreglementaire zet de partij, van welk soort die ook is. Dat is toch wel schokkend om te lezen. Waarom wordt dit niet duidelijk gemaakt in het reglement? Hoe gaan we dat nu in de praktijk doen? En het wordt nog erger. Staat er niet in het nieuwe reglement dat de arbiter bij rapid- en snelschaak de vlagval mag melden? Voor de zekerheid wordt dit nog even toegelicht: als arbiter moet je de vlagval melden. Logisch toch? Zo’n commissie moet natuurlijk wel wat te melden hebben. Nou, dat is ze gelukt.
De kans dat de gewone schaker of een topschaker met al die besproken - volgens velen - futiliteiten in aanraking komt, lijkt niet groot. Toch gaat het voorkomen en als je er dan bij betrokken bent, is het best wel prettig om op de hoogte te zijn van wat ‘de wijze heren’ voor ons weer voor de komende vier jaar bekokstoofd hebben. Ik herhaal het nog maar een keer, al zal het antwoord op de vraag wel nooit duidelijk worden: waar is het gezond verstand gebleven?